There are things that doesn't change, like the family gathered around the table or the kids thinking that the dinner is taking too long till arrives the time to open the gifts, but some other things are different.
To start, the preparation of Christmas. In Portugal, some decades ago, the christmas tree was "dressed" in christmas eve. In Poland, generally, it's still like that. In the morning of 24th, there are still a lot of families chosing the tree - natural trees. If in Portugal the pine tree is the option for natural tree, in Poland, usually, that is not an option. Spruce is the most common to dress up. In Martyna's house the spruce is "dressed" on 23rd - Martyna's birthday, and the day that in this year Nuno arrived to Poland to spend the Polish Christmas.
But the differences start much earlier, and in this case, earlier in Portugal than in Poland, because the shopping malls and streets change to christmas mode in beggining of November, something that only happens in Poland one month later. For Martyna, the fact that in October the shops were already selling christmas decorations, was weird and unnatural.
This also applies to the houses, that in Poland only have christmas decorations around one week before Christmas.
To add to the christmas tree there is another important element in polish tradition, so important that in old times it was more relevant than the three, that doesn't exist in portuguese houses - the mistletoe. The mistletoe that should be hangging in the ceiling, is a bush that grows without roots in other trees. It is believed to bring love to the ones who kiss under it and happiness to the house.
New for a foreigner there is also the fact that some straw is putted under the towel of the table, to represent where Jesus was laying after his birth.
In christmas eve day, the dinner starts with the first star. In the table is added one extra-seat, with everything prepared for an unexpected guest. It might be a traveller, a poor person, or someone that won't have a table to spend the christmas eve.
After the family is gathered, the bible is read - in our dinner in polish and in portuguese. Then there is a prayer and there is the tradition that every person in dinner shares an communion wafer with the other people saying, during the process, the wishes for the new year. "All the best" - "wszystkiego najlepszego" was the most repeated by Nuno a non-polish speaker and a debutant in this ritual... :)
After the religious part, the dinner starts. Meat is not served on Christmas Eve dinner - such as in Portugal, where the bacalhau is the king - but the variety of food is huge. There should be at least twelve different dishes and each person should try to try all of them. Alcohol is not an option as well. Only after going to midnight mass it is allowed - same with meat.
So, in a traditionally meat eating country like Poland, what is the menu? Fish - by tradition herring and carp - and a lot of vegetables prepared in many forms like soups or salads.
The most traditional dishes for christmas are barszcz - a red beetroot soup - zupa grzybowa - a mushroom soup that gained a new fan in Nuno, pierogi - dumplings filled with cabbage and mushrooms - and kapusta wigilijna - a meat-free version of traditional polish dish bigos.
To drink, there is on the table a kind of juice called kompot z suszu, made of dried fruits and which taste is surprisingly better than the initial expectations.
There is a non-common product that has an important role in Christmas: mak - poppy seeds, a simbol of richness. With these seeds is made one of the traditional christmas cake - the makowiec.
After a dinner where it is almost impossible to eat something else when it ends, due the amount of variety of dishes to try and tasty desserts to taste, arrives the time to open the gifts. This is a tradition that changes from family to family. There are families that only open their gifts in 25th morning, but in Martyna's family as the dinner ends - still far away from midnight - is time to make the children smile with the gifts that Santa - Swiety Mikolaj - left under the christmas tree, and that they will make the honours of delivering them.
While the children were starting playing with the gifts, in our dinner was time to make space for the family portrait, including a portuguese for the first time :)
Our morning on 25th started with going to the mass, and meeting again with the family for the second dinner. It's important to clarify, that this dinner starts earlier, like "normal" polish dinner, around 3 p.m., but it doesn't finish earlier than in previous day.
On 25th, the meat - cooked in many ways - and vodka are already on the table. In Portugal, this dinner would be the end of the celebration of christmas, but in Poland, the 26th of December is also an holiday. Again is time to go to the mass and meet with family and have dinner with a lot of delicious food included, some that stayed from previous days, and some that was specially prepared for it.
Our christmas had two different perspectives with the same result - excitement. For Martyna the tradition of spending it near to her family like it allways happened, and that made this time of the year one of her favourites. And for Nuno the experience of living a "new" christmas with so many traditions, so much different but in the essential, so close to the portuguese.
Há coisas que não mudam, como a família reunida à mesa, ou as crianças a contar os minutos até ao momento de abrir os presentes. Mas há também muitas diferenças.
Para começar, a preparação do Natal. Em Portugal, há algumas décadas, a árvore de natal era vestida na noite de natal. Na Polónia, em geral, ainda é assim. Na manhã do dia 24 ainda há muitas famílias a escolher a árvore – natural. Se em Portugal o pinheiro é a opção para quem opta por ter uma árvore natural, na Polónia essa não é uma opção tida em conta. O abeto é a árvore de natal mais comum. Na casa da Martyna, o abeto é enfeitado no dia 23 – o aniversário da Martyna e o dia em que, este ano, o Nuno chegou à Polónia para celebrar o natal à maneira polaca.
Mas as diferenças começam muito antes e, neste caso, primeiro em Portugal do que na Polónia, porque os centros comerciais e as ruas entram em “modo natal” no início de Novembro, algo que só acontece na Polónia um mês mais tarde. Para a Martyna, o facto de, logo em Outubro, as lojas já terem artigos de natal para venda é estranho e pouco natural.
Isto também se aplica às casas que, na Polónia, só têm decorações natalícias cerca de uma semana antes do Natal.
Na Polónia, há outro elemento “vegetal” tão importante como a árvore de natal e que, em tempos idos, tinha maior relevância que a árvore, e que não existe nas casas portuguesas – o ramo de visco.
O visco, que deve ser pendurado no teto é um arbusto-parasita que cresce sem raízes no topo das árvores normalmente despidas de folhas no Inverno. Acredita-se traz amor àqueles que partilham um beijo sob ele e alegria à casa.
Há também a tradição de colocar palha debaixo da toalha de mesa para lembrar onde Jesus estava deitado depois de ter nascido.
A consoada começa com a primeira estrela no céu. Na mesa é adicionado um lugar vazio, com tudo preparado para uma pessoa não-convidada. Pode ser um viajante, um pobre, ou alguém que não tem com quem passar a noite de natal.
Reunida a família, é lida a biblia – no nosso caso em polaco em português. Depois é feita uma oração e todos os presentes recebem uma hóstia que devem partilhar com os restantes enquanto se fazem votos para o ano novo. “Tudo de bom” - "wszystkiego najlepszego" foi o voto mais repetido pelo Nuno, um estreante neste ritual que, ainda por cima, não fala polaco... :)
Terminado o ritual religioso começa o jantar. Não há carne servida na consoada – tal como em Portugal em que o bacalhau é o “rei” - mas a variedade de pratos é enorme. Na mesa deve haver, pelo menos doze pratos diferentes e cada pessoa deve prová-los todos. O álcool também não se bebe na consoada. Este só pode ser bebido depois da “missa do galo”, aplicando-se o mesmo à carne.
Então, num país tradicionalmente consumidor de carne como a Polónia, qual é o menu da consoada? Há peixe – arenque e carpa – e vegetais preparados nas mais variadas formas como saladas e sopas.
Os pratos mais típicos para a noite de natal são o barszcz – uma sopa de beterraba, zupa grzybowa – sopa de cogumelos que ganhou no Nuno um novo fã, pierogi – uma espécie de rissóis recheados com couve e cogumelos e a kapusta wigilijna – uma versão sem carne dos tradicionais bigos polacos.
Para beber, há na mesa um sumo chamado “kompot z suszu”, feito a partir de frutos como a maçã ou a pera secos e cujo sabor é bem melhor do que aquilo que parece a descrição.
Há ainda um produto estranho que desempenha um importante papel no Natal Polaco: o mak – sementes de papoila, que são um símbolo de riqueza. Com estas sementes é feito um dos doces de natal mais tradicionais, o makowiec.
Depois de um jantar “enfarta-brutos”, que quando acaba é impossível pensar em mais comida, chega o momento de abrir os presentes. Esta tradição, tal como em Portugal, varia de família para família. Há famílias que só abrem os presentes na manhã do dia 25, mas na casa da Martyna, assim que o jantar acaba – ainda longe da meia-noite – é tempo de as crianças sorrirem com os presentes que o Pai Natal – Swiety Mikolaj – deixou debaixo da árvore de natal, e que os petizes irão ter a honra de distribuir.
Enquanto as crianças começavam a brincar com os presentes, na nossa consoada foi tempo de arranjar espaço para o retrato natalício de família que incluiu um português pela primeira vez :).
A nossa manhã do dia de natal começou com uma ida à missa e continuou com um novo jantar de famíla. É importante esclarecer que este jantar começa mais cedo, como um “normal” jantar polaco, ou seja, às três da tarde, mas nem por isso acaba mais cedo do que no dia anterior.
No dia de natal, a carne – cozinhada nas mais variadas formas – e a vodka já marcam presença na mesa. Em Portugal, este jantar seria o último da celebração do Natal, mas na Polónia, o dia 26 também é feriado. Novamente o dia começa com uma ida à missa e continua com novo jantar de família, novamente com muita comida saborosa no menu – alguma que sobrou dos dias anteriores, e outra especialmente preparada para este jantar.
O nosso Natal teve duas perspetivas completamente diferentes, com o mesmo resultado – entusiasmo. No caso da Martyna, a tradição de passar esta época com a sua família, como sempre aconteceu, fez desta altura do ano uma das suas preferidas. No caso do Nuno, a experiência de viver um “novo” Natal com tantas tradições diferentes mas, no fundo, tão semelhante ao português.
Tradycje świąteczne różnią się w zależności od regionu, w którym obchodzone są święta. W małym kraju jakim jest Portugalia, sposób spędzania Świąt Bożego Narodzenia na południu jest zupełnie inny niż na północy. Wyobraź sobie teraz różnice w zwyczajach pomiędzy dwoma, odległymi od siebie o 2866 km miejscami: Monchique w Portugalii i Mińsku Mazowieckim w Polsce.
Sa rzeczy, które się nie zmieniają, jak rodzina zbierająca się przy stole oraz dzieci, które uważają, ze kolacja trwa zbyt długo i nie mogą doczekać się otwarcia prezentów. Sa jednak obyczaje zupełnie odmienne.
Zacznijmy od przygotowań do Świąt. W Portugalii kilkanaście lat temu, zwyczajowo choinka była ubierana w Wigilie (obecnie w większości domów pojawia się ona z początkiem adwentu albo i nawet wcześniej). W Polsce ciągle tak jest. O poranku 24-ego grudnia, wciąż można spotkać ludzi kupujących drzewka.
W Portugalii jeśli uda sie gdzieś znaleźć naturalne drzewko, jest to sosna, w Polsce, zazwyczaj, nie wybiera się tego gatunku. Świerk jest najczęściej wybieranym rodzajem. W domu Martyny świerk ubierany jest zawsze 23-ego, w urodziny Martyny, a takze w tym roku w dniu, kiedy Nuno przyjechał do Polski by spędzić polskie Święta Bożego Narodzenia.
Różnice można zauważyć już wcześniej, w tym wypadku w Portugalii dużo wcześniej niż w Polsce, ponieważ centra handlowe oraz ulice sa przystrajane w świątecznym klimacie już na początku listopada, w Polsce dekoracje pojawiają się dopiero miesiąc później. Dla Martyny to, ze w październiku można było już kupić świąteczne dekoracje było dziwne i nienaturalne.
To samo odnosi się do domów, które dekorowane świątecznie są w Polsce dopiero w tygodniu przed Świętami Bożego Narodzenia.
Dodatkowo oprócz choinki w polskich domach pojawia sie inny element, który dawniej był nawet od niej ważniejszy: nie istniejąca w portugalskiej tradycji - jemioła. Jemioła powinna wisieć pod sufitem. Ma ona przynieść miłość tym, którzy się pod nią pocałują oraz szczęście i dostatek dla domowników.
Nowy dla obcokrajowca jest również zwyczaj układania sianka pod obrusem na wigilijnym stole, ma to reprezentować miejsce, w którym Jezus się narodził.
W wigilie kolacja zaczyna się z pierwsza gwiazdką na niebie. Przy stole jest przygotowane o jedno nakrycie więcej niż ilość zaproszonych gości, jest to miejsce dla niespodziewanego gościa: zbłąkanego wędrowca, który zostanie ugoszczony jak członek rodziny.
Kiedy rodzina zbierze się przy wigilijnym stole, czytana jest Biblia - podczas naszej wigilii w języku polskim i portugalskim. Następnie odmawiana jest modlitwa, po której - według polskiej tradycji - wszyscy miedzy sobą dzielą się opłatkiem, składając sobie życzenia na nowy rok. "Wszystkiego najlepszego" - było życzeniem najczęściej powtarzanym przez Nuno, nie mówiącego po polsku oraz biorącego udział w tym "rytuale" po raz pierwszy... :)
Po części religijnej zaczyna się kolacja. Mięso nie jest serwowane podczas Wigilii - tak jak w Portugalii gdzie króluje bacalhau - ale różnorodność dan jest ogromna. Powinno być przynajmniej 12 rożnych dan i każdy powinien chociaż spróbować skosztować każdego z nich. Alkohol nigdy nie pojawia się w menu. Dopiero po powrocie z pasterki można go wypić oraz zjeść mięso.
W tradycyjnie jedzącym dużo mięsa kraju jak Polska, jakie wiec jest menu? Ryba - tradycyjnie śledź i karp oraz różnorodne warzywa przygotowane w formie zup, sałatek i surówek.
Najważniejszymi daniami świątecznymi są barszcz z uszkami oraz zupa grzybowa - której największym fanem został Nuno, pierogi z kapustą i grzybami oraz kapusta wigilijna - bezmięsna wersja bigosu.
Do picia na stole znajduje się kompot z suszu, którego smak był zaskakująco lepszy niż można się było spodziewać.
Nie spotykanym w Portugalii produktem, który odgrywa bardzo ważną role w Boże Narodzenie jest mak - symbol bogactwa, z którego przygotowuje się tradycyjnego makowca.
Po kolacji kiedy nie można już zjeść więcej, ze względu na różnorodność dan, których trzeba spróbować przychodzi czas na prezenty.
Każda rodzina ma swoja tradycje związaną z obdarowywaniem prezentami. Sa rodziny które otwierają prezenty w Bożonarodzeniowy poranek - 25-ego, ale w rodzinie Martyny w momencie kiedy kończy się kolacja długo przed północą jest jeszcze czas by sprawić dzieciom radość prezentami, które Święty Mikołaj zostawił pod choinka.
Kiedy dzieci zaczynały bawić się nowymi zabawkami, nadszedł czas na rodzinne zdjęcie, na którym po raz pierwszy będzie Portugalczyk :)
Nasz pierwszy dzien swiat zaczął się od pójścia na Msze Świętą, po której spotkaliśmy się znowu z rodzina na świąteczny obiad. Spotkanie w pierwszy dzień świat odbywa się dużo wcześniej, okolo 14-15, ale nie kończy się wcześniej niż poprzedniego dnia.
W pierwszy dzień świąt, mięso przygotowane na wiele sposobów oraz wódka czekają już na stole. W Portugalii, obiad ten zakończyłby świętowanie jednak w Polsce, 26-y grudnia to także Święto.
Jest to czas by jeszcze raz pójść na msze oraz spotkać sie z rodzina jeszcze raz by zjeść wspólny obiad z mnóstwem pysznych potraw, część z nich to dania z poprzednich dni ale sa również i te specjalne przygotowane na ten dzień.
Nasze święta miały dwie rożne perspektywy z tym samym rezultatem - ekscytacja. Dla Martyny tradycja spędzania ich z rodzina jak co roku co sprawiło, ze jest to jej ulubiona pora roku. Oraz dla Nuno doświadczenie spędzenia "nowych" świąt z wieloma tradycjami tak rożnymi ale w tym ważniejszych momentach tak bliskimi do portugalskich.
